Η αληθινή ιστορία των «αφορισμένων» γυναικών
Τις «βλέπουμε» τις νύχτες με πανσέληνο να διασχίζουν τη μαύρη οθόνη του ουρανού με μυτερά καπέλα, ξεσπώντας σε στρίγγλικα γέλια, αλλά περισσότερο «οικείες» μάς είναι οι... Σμυρνιές με τα ερωτικά φίλτρα και τα ξόρκια. Από τη Μικρά Ασία ως το Σάλεμ ποιες είναι οι μάγισσες; Μήπως είμαστε και εμείς;
Tο ενδιαφέρον για την ύπαρξη ενός μυστηριακού, άυλου κόσμου, που το ανθρώπινο χέρι αδυνατεί να «ψηλαφίσει» και ο εκλογικευμένος νους αρνείται να παραδεχτεί, θεμελίωσε την πίστη σε μεταφυσικές δυνάμεις, πνεύματα και δαίμονες για τα οποία πολλά ειπώθηκαν, πολύ περισσότερα γράφτηκαν και ακόμη πιο πολλά δεν έχουν αποκαλυφθεί. Η εξάσκηση ή πρακτική της «Τέχνης» της Mαγείας είναι τόσο παλιά που οι ρίζες της χάνονται στα βάθη της ανθρώπινης ιστορίας. Ο πρωτόγονος άνθρωπος πίστευε στη δύναμη της «συμπαθητικής μαγείας» και προσπαθούσε να γονιμοποιήσει τη γη, θάβοντας σύμβολα γονιμότητας στο χώμα. Στη διαδρομή του χρόνου, οι άνθρωποι εξ αιτίας του δέους τους για τους κόσμους του ανέγγιχτου, οδηγήθηκαν στο να «διακρίνουν» ανεξήγητες ικανότητες και χαρίσματα σε άτομα που αποκαλούσαν μάγους και μάγισσες. Όλα λέγεται ότι ξεκίνησαν από τον θαυμασμό αλλά και τον φόβο με τον οποίο αντιμετώπιζαν οι «πολλοί» τους «ξεχωριστούς».
Ιστορικά η Χαλδαία ή Ν. Βαβυλώνα θα μπορούσε να προσδιοριστεί ως ο γνωστότερος τόπος γέννησης της μαγείας, σύμφωνα με τις γραπτές πηγές επικλήσεων που έφθασαν ως εμάς από το 800 π.Χ. Αυτές οι πληροφορίες αντιγράφηκαν από Ασσύριους ιερείς που τις πήραν από αρχαιότερες βαβυλωνιακές πηγές.
Οι Ιουδαίοι με τη σειρά τους ήταν αρκετά εξοικειωμένοι με τη μαγεία, γεγονός που αντανακλάται στους αυστηρούς νόμους ενάντια στην «Τέχνη» και τις προειδοποιήσεις των προφητών τους. Παρά τις απαγορεύσεις και τις απειλές, η ιουδαϊκή μαγεία άνθισε, ιδιαίτερα κατά την εποχή της γέννησης του Ιησού, προς την παραδοσιακή γραμμή του Ταλμούδ, γεγονός που πιστοποιείται αργότερα από τον Ωριγένη.
Μάγους και μάγισσες συναντάμε πολύ συχνά και στην Αρχαία Ελλάδα, στη Ρώμη, στην Αίγυπτο και κατά κόρον στο Βυζάντιο, όπου η μαγεία ήταν μια ιδιαίτερα διαδεδομένη πρακτική. Με τη διάδοση του Χριστιανισμού και από το γεγονός ότι υπήρχαν διαφορετικές εθνικές θρησκείες και παραδόσεις, οι προσαρμογές ήταν παράλληλες και πολλαπλές και συχνότατα αντιφατικές. Έτσι η μαγεία πήρε σταδιακά άλλες μορφές κατά την προσαρμογή της στους λαούς της Μικράς Ασίας και των Βαλκανίων και διαφορετική στους λαούς της βόρειας και δυτικής Ευρώπης.
Οι μάγισσες της αρχαίας Ελλάδας
Τα αρχαία ελληνικά έπη, όπως η Οδύσσεια και η Αργοναυτική εκστρατεία, μιλούν για ήρωες που αναζητούν θρυλικές μάγισσες και τη μαγική δύναμή τους χάριν της βασιλικής διαδοχής και της τέλεσης των άθλων τους. Οι μάγισσες κατείχαν τους κεντρικούς ρόλους σε αυτές τις ιστορίες, ως οδηγοί ηρώων όπως ο Οδυσσέας και ο Ιάσων. Η συνάντηση με τη μαγεία απαιτούσε ένα βήμα πιο πέρα από τα όρια της κανονικότητας, τόσο για τον μυθικό ήρωα όσο και για τον απλό θνητό. Ήταν μια περιπέτεια σε κόσμους στους οποίους η μεταμόρφωση -επιθυμητή ή μη- ήταν πιθανή. Εκτός από τις θεές και τις βασίλισσες, οι μάγισσες ήταν πρακτικά οι μόνες γυναίκες με ανεξάρτητη προσωπικότητα στον αρχαίο κόσμο. Ο ρόλος τους αναδεικνύεται σημαντικός για την χειραφέτηση της γυναίκας και οι χαρακτήρες τους λειτούργησαν ως πρότυπα για το προφίλ των μαγισσών στην παγκόσμια λογοτεχνία στους επόμενους αιώνες.
Η ελληνορωμαϊκή μυθοπλασία είναι γεμάτη αναφορές σε μάγισσες, όπως ενδεικτικά η Κίρκη και η Μήδεια και άλλες λιγότερο γνωστές όπως η Σιμαίθα, η Περιμήδη, η Αγαμήδη, η Παμφίλη, η Εριχθώ, η Κανιδία, η Διοτίμα, η Οινοθέα κ.α. Αυτές οι αρχαίες μάγισσες ήταν αρκετά διαφορετικές από τις σύγχρονες μιμήσεις τους. Η Κίρκη και η Μήδεια μοιάζουν μάλλον για αρχαίες υποβιβασμένες θεές, ενώ η Κανιδία είναι ίσως υπαρκτό πρόσωπο. Η Εριχθώ, μάλλον φανταστική, είναι μια σύνθεση των αρνητικών χαρακτήρων αρκετών μαγισσών με μια φοβική αντίληψη της θεάς Εκάτης. Η Εκάτη ήταν η προστάτιδα θεότητα των μαγισσών, ξένη στα ελληνικά δεδομένα, την οποία εισήγαγε ο Ησίοδος στην Κοσμογονία του και που προΐστατο σε κάθε τελετουργική πράξη που αφορούσε τη συγκέντρωση δύναμης για τον ερωτικό έλεγχο, τη γονιμότητα, τη ζωή και τον θάνατο, τη θεραπευτική και τη βλαπτική ιατρική. Ωστόσο, ο χθόνιος Ερμής, ο ψυχοπομπός παρέμεινε η μεγαλύτερη σε ισχύ θεότητα που απαντάται σε παρόμοιου είδους τελετουργίες, μαζί με την Αρτέμιδα, μια άλλη συμβολική όψη της Σελήνης.
Αργότερα, σε ρωμαϊκές φιλολογικές μαρτυρίες, όπως του Οράτιου, απεικονίζονται εκφυλισμένες μάγισσες να ψάχνουν στα απομεινάρια των νεκροταφείων. Δε στέλνουν πια τους ήρωες στον κάτω κόσμο για να ολοκληρώσουν την αναζήτησή τους, αλλά αντίθετα φέρνουν τον κόσμο των νεκρών στους ζωντανούς, προκειμένου να ικανοποιήσουν τις απαιτήσεις των «πελατών» τους με νεκρομαντικά τυπικά. Οι αρχαίοι Έλληνες θεωρούσαν τη Θεσσαλία και τη Θράκη ως περιοχές που ήταν ιδιαίτερα εθισμένες στη μαγεία και τη χρήση της για προσωπικούς σκοπούς.
Μάγισσες στο «Σφυρί»
Για την απόσπαση ομολογίας των κατηγορουμένων το «Σφυρί» -που ήταν και το best seller της εποχής-, είχε ειδικό κεφάλαιο για τα βασανιστήρια: από κόψιμο δακτύλων, μέχρι διάτρηση χεριών και ποδιών με πυρακτωμένα σίδερα. Και όταν οι κατηγορούμενοι δεν άντεχαν και «ομολογούσαν», είχαν σίγουρη καταδίκη. Μάρτυρες ή συνήγοροι υπεράσπισης δεν υπήρχαν, αφού φοβόνταν ότι θα κατηγορηθούν κι αυτοί για συνεργασία με τον «έξω από εδώ». Οι δικαστές επίσης απέφευγαν να συζητούν με τον κατηγορούμενο μήπως και παρεξηγηθεί κάποια κουβέντα τους ως έκφραση συμπάθειας προς το σατανά!
Όσοι δεν ομολογούσαν, παρά τα βασανιστήρια, τους επιβάλλονταν δοκιμασίες οι οποίες οδηγούσαν με βεβαιότητα στο θάνατο. Με δεμένα χέρια και πόδια τούς έριχναν σε ένα ποτάμι ή σε λίμνη και αν επέπλεαν -σπάνια- αυτό ήταν απόδειξη ότι συνεργάζονταν με τον σατανά και τους έκαιγαν για «εξαγνισμό». Αν βυθίζονταν στο νερό, δεν υπήρχε επιρροή του διαβόλου, αλλά ο άνθρωπος είχε ήδη πνιγεί. Τότε μπορούσαν να κηδευτούν χωρίς να καούν προηγουμένως και φυσικά να πάνε στον παράδεισο...
Μια επίσης «δημοφιλής» δοκιμασία ήταν το πέταμα στο κενό από ύψωμα. Αν η μάγισσα αιωρούταν, το οποίο προφανέστατα είναι αδύνατον, θα αποδείκνυε την σατανική της φύση. Αν έπεφτε και σκοτωνόταν, αποδιδόταν αθώα ... στο θάνατο. Έκτακτα!
Σαλεμ(-ένες) εποχές!
Η έκφραση «κυνήγι μαγισσών» στις μέρες μας αναφέρεται σε μαζικές διώξεις με ανυπόστατες ή προσχηματικές κατηγορίες. Και όχι τυχαία. Προέρχεται από τα χρόνια του Μεσαίωνα, όταν εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι, κυρίως γυναίκες, κατηγορήθηκαν, βασανίστηκαν, καταδικάστηκαν και εκτελέστηκαν ως «υπεύθυνοι» για τα δεινά των τότε κοινωνιών. Έτσι έλαβε χώρα ένα από τα χειρότερα συλλογικά εγκλήματα στην ανθρωπότητα. Τον 16ο αιώνα εκτελέστηκαν στην πόλη Trier επτά χιλιάδες άνθρωποι με την κατηγορία της εξάσκησης μαγείας, στην Toulouse τετρακόσιες και στη Βρετανία πάνω από επτακόσιες «μάγισσες»! Το 17ο αιώνα κάηκαν σ' όλη τη Γερμανία γύρω στις εκατό χιλιάδες «μάγισσες».
Μεταξύ 1560 και 1630 κάηκαν ζωντανοί στη Βαυαρία πάνω από 5.000 άνθρωποι. Το κάψιμο των καταδικασμένων προσφερόταν ως δημόσιο θέαμα στις κεντρικές πλατείες των πόλεων και των χωριών. Όταν τύχαινε δε ο μάγος ή μάγισσα να πεθάνει πριν από την πυρπόληση (κυρίως λόγω των βασανιστηρίων) διατασσόταν και πάλι το κάψιμο του πτώματος για να «εξαγνιστεί» και να παραδοθεί στον Κύριο απαλλαγμένος από «αμαρτίες». Αν τυχόν είχε ενταφιαστεί κρυφά, διατασσόταν εκταφή και κάψιμο! Στην Ισλανδία, περισσότερο από το 90% των κατηγορούμενων για μαγεία ήταν άντρες, στην ηπειρωτική Ευρώπη περισσότερο από το 80% ήταν γυναίκες και σε γενικές γραμμές το 75% του συνόλου των θυμάτων παγκοσμίως ανήκαν στο «ωραίο» φύλο. Σύμφωνα με γραπτά πολλών φεμινιστριών κληρικών της εποχής μας, όπως της Γκλόρια Στάινεμ, Μαίριλιν Φρεντ και Μπάρμπαρα Έρρενραϊχ, που είναι Αγγλίδες Δρυίδες, αναφέρεται ότι η καταγωγή της πατριαρχίας ή η συστηματική τρομοκρατία δυναμικών ανεξάρτητων γυναικών, μέσα από κατηγορίες και δίκες για μαγεία, είναι ιστορικά δεδομένα.
Από τις αρχές του 18ου αιώνα άρχισε να υποχωρεί η υστερία, κυρίως με την άνοδο του Διαφωτισμού. Τα βασανιστήρια απαγορεύτηκαν, το ποινικό δίκαιο και η δικονομία σταδιακά εξανθρωπίστηκαν. To 1684 εκτελέστηκε η τελευταία μάγισσα στην Αγγλία. Το 1745 η Γαλλία σταμάτησε τις εκτελέσεις Μαγισσών, το 1775 η Γερμανία, η Ελβετία το 1782 και η Πολωνία το 1792. Μία από τις τελευταίες εκτελέσεις «μάγισσας» στην Ευρώπη ήταν αυτή της υπηρέτριας Anna Goeldi, που έγινε στο Glarus της Ελβετίας το 1782..
Από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού μετά τους Ινδιάνους σειρά είχαν βεβαίως οι μάγισσες. Έτσι το καλοκαίρι του 1692 στη νέα ήπειρο και συγκεκριμένα το Σάλεμ της Μασαχουσέτης είχε καταληφθεί από αυξανόμενο πυρετό μαγισσών. Όπως αναφέρεται στη «Μεγάλη Πλάνη» που αφορά τις δίκες για μαγεία στο Σάλεμ, όλα ξεκίνησαν από την ομαδική υστερία δαιμονοπληξίας που είχε καταλάβει μια ομάδα έφηβων κοριτσιών που ισχυρίζονταν ότι τους είχαν κάνει μάγια. Προκειμένου να υποστηρίξουν τον «δαιμονισμό» τους άρχισαν να δίνουν τυχαία ονόματα συγχωριανών τους, οι περισσότεροι εκ των οποίων ήταν καλοί και σεβαστοί άνθρωποι. Δεκατρείς γυναίκες και έξι άνδρες απαγχονίστηκαν ενώ οι φυλακές γέμιζαν με μελλοθάνατους με σταδιακή προοπτική εξόντωσής τους ώς τον Μάιο του επόμενου χρόνου. Ευτυχώς τα πράγματα άλλαξαν και στο ενδιάμεσο αφέθηκαν ελεύθεροι ενώ το κυνήγι μαγισσών στο Σάλεμ έλαβε τέλος, γράφοντας μια ακόμα μελανή ιστορία στον κόσμο των ανθρώπων. Τη δεκαετία του 1830 έπαψαν οριστικά οι εκτελέσεις Μαγισσών στη Νότια Αμερική.
Σύγχρονες μάγισσες ανάμεσά μας
Όταν το 1980 οι Δρ. Lawrence Pazder και Michelle Smith έγραψαν το «Michelle Remembers» (Η Μισέλ Θυμάται) αναβίωσε το κύμα πανικού για μαγεία που σχετιζόταν με τον «ακατονόμαστο» και παρόλο που ήταν βιβλίο μυθοπλασίας επανέφερε τα «σκουπόξυλα» στην επικαιρότητα. Από τότε ώς το 1995 διεξήχθησαν στη Νότια Αμερική δυο δίκες χωρίς την αιματηρή όμως «αίγλη» που συνόδευε για αιώνες τις δίκες μαγισσών αλλά με την ίδια ανυπόστατη επιχειρηματολογία. Οι περισσότεροι κατηγορούμενοι αθωώθηκαν αλλά τη δεκαετία του 1990 η «μαγισσο-υστερία» δείχνει πάλι τα δόντια της.
Τον Αύγουστο του 1999, ο αιδεσιμότατος Jack Harvey, στην πόλη Killeen στις ΗΠΑ, φέρεται ότι επέτρεπε την οπλοφορία στη διάρκεια των λειτουργιών «σε περίπτωση που κάποιος μάγος προσπαθήσει να αρπάξει κάποιο από τα παιδιά μας προκειμένου να τους πιουν το αίμα και να τα μαγειρέψουν» (και έτσι από παιδάκια να γίνουν ...παϊδάκια! Έλεος). Και όλα αυτά χάρη στην σύγχρονη αναγέννηση της Wicca (και άλλων νεοπαγανιστικών κινημάτων με τους αυξανόμενους οπαδούς), η οποία δεν αποδέχεται την ύπαρξη του Σατανά στον Χριστιανισμό και διέπεται από τον κώδικα συμπεριφοράς (Wicca Rede) που τους απαγορεύει να βλάψουν άλλους.
Πολλοί έρχονται στη Wicca μετά την ανάγνωση του «Ο Σπειροειδής Χορός: Μία Αναγέννηση της Αρχαίας Θρησκείας της Μεγάλης Θεάς» (1979), ένα μπεστ σέλερ που είναι εισαγωγή στις διδασκαλίες και τελετουργίες των Βικανών, που γράφτηκε από την Στάρχοουκ, μια Μάγισσα (ο όρος που προτιμά) από την Καλιφόρνια. Η Στάρχοουκ παραθέτει μια έντονη περίληψη της ιστορίας της θρησκείας, εξηγώντας ότι η τέχνη της μαγείας είναι «ίσως η πιο παλιά εκστατική θρησκεία στη Δύση» και αυτή άρχισε περισσότερο από 35.000 χρόνια πριν, κατά τη διάρκεια της εποχής του Πάγου. Κατά τη διάρκεια της «Φλεγόμενης Εποχής», έγραψε η Στάρχοουκ, περίπου εννέα εκατομμύρια εκτελέστηκαν.
Η παλιά θρησκεία απέκτησε περισσότερο μυστικό χαρακτήρα και οι παραδόσεις της πέρασαν κρυφά σε οικογένειες και μεταξύ έμπιστων φίλων, μέχρι που ήρθε ξανά στην επιφάνεια τον 20ό αιώνα. Όπως οι αρχαίοι τους πρόγονοι, οι Wiccans λατρεύουν τη Θεά, ασκούν τη σαμανιστική μαγεία με διάφορους αβλαβείς τρόπους και γιορτάζουν τις οκτώ γιορτές ή Σάββατα, μερικές φορές γυμνοί. Η 48χρονη Διοτίμα Μαντινεία, βοηθός εκδότη της σελίδας του Ίντερνετ «Η φωνή της Μάγισσας» εξέφρασε τα αισθήματά της για την απομυθοποίηση των επίσημων Βικανικών διηγήσεων μ' αυτό τον τρόπο: «Δεν έχει σημασία για μένα πόσο παλιά είναι η Wicca, ο δημιουργός του Σύμπαντος έχει παρουσιαστεί σε μας όλες τις εποχές, με τις μορφές των θεών και θεαίνων, με τις οποίες μπορούμε να συνδεθούμε. Αυτή η προσωπική ένωση με τη Θεότητα είναι που έχει σημασία».
Πάντως ο αιδεσιμότατος Harvey ανάρτησε χριστιανικές επιγραφές, μια από τις οποίες έγραφε από την μια πλευρά «Η μαγεία είναι αποστροφή» και από την άλλη έγραφε «Κάψτε τις μάγισσες της Ft. Hood» (στρατιωτική βάση κοντά στην πόλη Killeen όπου ζει ομάδα οπαδών της Wicca).
Ωστόσο οι περισσότεροι ακαδημαϊκοί, ιστορικοί και κοινωνιολόγοι όταν αναφέρονται στις μάγισσες του 21ου αιώνα τονίζουν ότι υπάρχουν οι εξής «εκδοχές» που σε καμία περίπτωση δεν συνδέονται μεταξύ τους: Μία σύγχρονη Μάγισσα ακολουθεί συνήθως την Wicca ή κάποια άλλη νεοπαγανιστική παράδοση. Υπάρχει η ομάδα με αποκρυφιστικά ενδιαφέροντα (όπως την αστρολογία, τη χειρομαντεία, τα Ταρώ, τους Ρούνους κ.ά.), η ομάδα της Εκκλησίας του Σατανά, η ομάδα του Ναού του Σεθ, όπου αναγνωρίζουν τη θεότητα της Αρχαίας Αιγύπτου ως ζωντανή οντότητα και τα παρακλάδια όλων αυτών των «κινήσεων». Κάθε ομάδα δέχεται διαφορετικές θεότητες ή δεν πιστεύει καθόλου.
Όμως το έδαφος είναι πρόσφορο για παρεξηγήσεις όταν διαφορετικές ομάδες χρησιμοποιούν διαφορετικούς ορισμούς για τους όρους «Μάγισσα» και «Σατανιστής». Κατά καιρούς εξακολουθούν να ακούγονται οι εκκλήσεις κάποιων συντηρητικών κέντρων εξουσίας για τον αφανισμό των «Μαγισσών». Αυτό που γενικά υποστηρίζουν είναι τον αφανισμό των οπαδών της Wicca και άλλων παγανιστών, την εξαφάνιση δηλαδή μίας μορφής μαγείας που δεν έχει καμία σχέση με τον Σατανισμό. Ωστόσο, η απαίτηση για μαζικές δολοφονίες μαγισσών προς το παρόν δεν ενδιαφέρει. Χαλαρώστε...
