Στην πρώιμη Ελληνική μυθολογία ο Ήλιος ήταν
προσωποποιημένος ως θεότητα, τον οποίο ο Όμηρος αντιστοιχεί στον ηλιακό
Τιτάνα Υπερίωνα. Άλλες πηγές αναφέρουν πως ο Ήλιος είναι γιός του
Υπερίωνα από την αδελφή του Θεία. Ο Ήλιος οδηγούσε το πύρινο άρμα του
στον ουρανό. Έχει δύο αδελφές, την θεά του φεγγαριού Σελήνη και της θεά
της αυγής Ηώ. Πολλοί πιστεύουν πως ο Απόλλων έγινε ο Ολύμπιος “ηλιακός
θεός”, αλλά η θεωρία αυτή βασίζεται κυρίως σε υποθέσεις. Ο αντίστοιχος
του Ηλίου στην Ρωμαϊκή μυθολογία είναι ο Σολ.
[Πρέπει να είστε εγγεγραμμένοι και συνδεδεμένοι για να δείτε αυτή την εικόνα.]Η γνωστότερη ιστορία στην οποία συμμετέχει ο Ήλιος είναι αυτή του γιού
του Φαέθοντα, ο οποίος σκοτώθηκε οδηγώντας το ηλιακό άρμα.
Ο Ήλιος αναφερόταν μερικές φορές και με το επίθετο Ήλιος Πανόπτης (αυτός
που βλέπει τα πάντα).
Ο Ήλιος λατρευόταν σ’ολόκληρη την Πελοπόννησο, και ιδιαίτερα στη Ρόδο
(το νησί πιστευόταν πως το ανέσυρε από τη θάλασσα ο Ήλιος), όπου κάθε
χρόνο διοργανώνονταν γυμναστικά πρωταθλήματα προς τιμήν του. Σ’αυτόν
ήταν αφιερωμένος και ο Κολοσσός της Ρόδου.
Ο Ήλιος απεικονιζόταν συχνά ως φωτοστεφανωμένος νεαρός σε άρμα, φορώντας
έναν μανδύα και με μία υδρόγειο και ένα καμουτσίκι. Οι κόκορες και οι
αετοί συνδέονταν με τον Ήλιο.
Στην Οδύσσεια ο Οδυσσέας και το επιζόν πλήρωμά του καταφτάνουν σε ένα
νησί, αφιερωμένο στον θεό Ήλιο, το οποίο η Κίρκη ονομάζει Υπερίωνα αντί
για Ήλιο. Εκεί φυλάσσονταν τα ιερά κόκκινα Βόδια του Ηλίου. Παρόλες τις
προειδοποιήσεις του Οδυσσέα, οι άντρες του ασεβώς σκότωσαν και έφαγαν
μερικά από αυτά. Οι φύλακες του νησιού, κόρες του Ηλίου, το είπαν στον
πατέρα τους και αυτός κατέστρεψε το πλοίο τους και όλους τους άντρες
εκτός από τον Οδυσσέα
Ο αντίστοιχος του Ηλίου στην Ρωμαϊκή μυθολογία ήταν ο Σολ. Λατρευόταν ως
Σολ Ιντίγκες. Ο Αυτοκράτορας Ηλιογάβαλος εισήγαγε από την Συρία τον Σολ
Ινβίκτους (Sol Invictus, “ο ανίκητος Ήλιος”).
Ο Απόλλων όπως παρουσιάζεται στον Όμηρο, με ασημένιο (και όχι χρυσό)
τόξο δεν έχει ηλιακά χαρακτηριστικά. Αλλά μέχρι τους Ελληνιστικούς
χρόνους ο Απόλλων είχε συνδεθεί στενά με τον ήλιο θρησκευτικά. Το
επίθετό του Φόιβος αποδόθηκε αργότερα από τους Λατίνους ποιητές και στον
θεο Ήλιο Σολ.Οι παλαιότερες αναφορές στον Απόλλωνα ως ταυτοποιημένο
μερικές φορές με τον θεό Ήλιο εμφανίζονται στα επιζώντα αποσπάσματα του
έργου του Ευριπίδη Φαέθων. Σ’ ολόκληρο το έργο ο Ήλιος φαίνεται να
παρουσιάζεται ως ξεχωριστός από τον Απόλλωνα αλλά σε έναν λόγο κοντά στο
τέλος του έργου η Κλυμένη, μητέρα του Φαέθοντα, θρηνεί το χαμό του
παιδιού της από τον Ήλιο τον οποίο οι άνθρωποι ορθώς αποκαλούν Απόλλωνα
(το όνομα Απόλλων εδώ κατανοήθηκε με τη σημασία Απολλύων
“Καταστροφέας”). Η ταύτιση έγινε κοινός τόπος σε φιλοσοφικά κείμενα και
εμφανίζεται στα γραπτά του Παρμενίδη, Εμπεδοκλή, Πλουτάρχου και του
Κράτη Θηβών μεταξύ άλλων ενώ εμφανίζονται και σε μερικά Ορφικά κείμενα.
Αλλά έχοντας πάει κάτω στον Άδη για τη σύζυγό του και βλέποντας τι
είδους πράγματα υπήρχαν εκεί, δεν συνέχισε να λατρεύει τον Διόνυσο, από
τον οποίο ήταν γνωστός, αλλά πίστευσε πως ο Ήλιος είναι ο μεγαλύτερος
των θεών, ο Ήλιος στον οποίο επίσης απευθυνόταν ως Απόλλωνα. Ξυπνώντας
κάθε νύχτα γύρω στα χαράματα και ανεβαίνοντας στο βουνό Παγκαίον
περίμενε την ανατολή του ηλίου, ώστε να τον δεί πρώτος. Γι’αυτό, ο
Διόνυσος, νευριασμένος μαζί του, έστειλε τις Βασσαρίδες, όπως αναφέρει ο
Αισχύλος ο τραγωδός. Τον ξέσκισαν και διασκόρπισαν τα μέλη.
Ο Διόνυσος και ο Ασκληπιός ταυτοποιούνται επίσης μερικές φορές με αυτόν
τον Απόλλωνα Ήλιο.
Αλλά στα μυθολογικά κείμενα ο Απόλλων και ο Ήλιος είναι σχεδόν παντού
ξεχωριστοί. Ο θεός Ήλιος, ο γιός του Υπερίωνα, με το ηλιακό του άρμα, αν
και συχνά αποκαλείται Φοίβος δεν αποκαλείται Απόλλων εκτός από σκόπιμες
μη-παραδοσιακές ταυτοποιήσεις. Οι Ρωμαίοι ποιητές συχνά αναφέρονταν
στον θεό Ήλιο ως Τιτάν.
