Μετενσάρκωση
H έννοια της μετενσάρκωσης
φαίνεται να προσφέρει μια από τις πιο γοητευτικές εξηγήσεις σχετικά με
την καταγωγή και το πεπρωμένο του ανθρώπου. Πολλοί πνευματικοί άνθρωποι,
από τον Πλάτωνα μέχρι τον Γκαίτε και από τον Πυθαγόρα μέχρι τον Χιουμ,
έχουν υποστηρίξει την άποψη ότι όχι μόνον εκφράζει μια αληθινή
πιθανότητα επαναφοράς της ψυχής στη ζωή, αλλά κι ότι από τη στιγμή που
απορρίπτουμε την ιδέα ότι ο σαρκικός θάνατος είναι μια τελική
εκμηδένιση, η θεωρία της μετενσάρκωσης είναι η μόνη που μπορεί να έχει
λογική συνέπεια. 'Στην πραγματικότητα η σημασία αυτού του δόγματος είναι
πολύ απλή. Κάθε κέντρο της συνειδητής ζωής, με άλλα λόγια κάθε μονάδα,
ενοποιείται κατά επανάληψη με διάφορα μέσα η σώματα. Αυτά τα σώματα
μπορεί να είναι πνευματικά ή ακόμη και φυσικά ή μπορεί να βρίσκονται
ανάμεσα σε αυτές τις δυο καταστάσεις, δηλαδή να είναι αιθέρια. Αυτός ο
νόμος της φύσης, ο οποίος εφαρμόζεται στο σύνολο των μονάδων χωρίς
εξαιρέσεις, λαμβάνει χώρα σε όλα τα επίπεδα και σε όλους τους φυσικούς
κόσμους..
Η ιδέα της μετενσάρκωσης φαίνεται να δίνει ελπίδα για
τη συνέχιση της ύπαρξής μας σε περισσότερες από μία ζωές, παρέχοντάς
μας έτσι μια επιπλέον ευκαιρία να κερδίσουμε τη λύτρωση. Είναι πηγή
παρηγοριάς, ειδικά για όλους όσοι αναζητούν τη σωτηρία βασισμένοι
αποκλειστικά στις δικές τους δυνάμεις.
Ένας άλλος σημαντικός
λόγος που τόσοι και τόσοι δέχονται σήμερα την ιδέα της μετενσάρκωσης
είναι η πεποίθηση ότι παρέχει ένα πλαίσιο εξήγησης των κοινωνικών
διαφορών, υποστηρίζοντας ότι είναι τα αποτελέσματα προηγουμένων ζωών
κακών ή καλών οι καρποί των οποίων μεταφέρονται στο παρόν μέσα από τη
δράση του κάρμα. Έτσι η μετενσάρκωση φαίνεται να είναι ο τέλειος τρόπος
για να τιμωρηθούν ή να επιβραβευθούν οι πράξεις μας, χωρίς να είναι
απαραίτητος κάποιος προσωπικός θεός που αντιπροσωπεύει την απόλυτη
πραγματικότητα.
ΣΤΗΝ ΤΡΟΧΙΑ ΤΟΥ ΑΕΝΑΟΥ ΚΥΚΛΟΥ
συναντάμε
την πίστη στη μετενσάρκωση σε πολλές μορφές και σε πολλούς πολιτισμούς.
Σε κάποιες περιπτώσεις είναι ιδιαίτερα έκδηλη και συνδέεται με τη
λατρεία των προγόνων, όπως στους ιθαγενείς της κεντρικής Αυστραλίας (πχ
arunda, aranda) και της δυτικής αφρικής (πχ. Ewe, edo, igbo, yorumba). Η
ιδέα της αναγέννησης είναι τόσο αρχαία κι ανεξιχνίαστη όσο ο ανθρώπινος
νους και η ψηχή – αυτό αποδεικνύεται από αρχέγονα σύμβολα, όπως ο
ουροβόρος όφις (το ερπετό που δαγκώνει την ουρά του) και το πυρωμένο
πουλί φοίνικας που αναγεννιέται μέσα από τις στάχτες του.
Την
συναντάμε όμως και στις αρχαίες ιστορίες των ινδουιστών σχετικά με το
χορό του Σίβα και τα όνειρα του βισνού, στο μύθο της σουμερικής ινάννα,
στις αιγυπτιακές πνευματικές παραστάσεις (ο θάνατος και η αναγέννηση του
Όσιρη) και στη χριστιανική ιστορία της σταύρωσης και της ανάστασης του
χριστού. Σταδιακά, η ιδέα ότι η ψυχή φεύγει από το σώμα κατά το θάνατο
και μπαίνει στο σώμα με τη γέννηση άρχισε να αποκτά μεγαλύτερη υπόσταση.
Πιστευόταν πως η ψυχή που φεύγει από ένα σώμα αναζητά κάποιο
άλλο είτε αυτό ανήκει σε άνθρωπο, σε ζώο, είτε σε κάποια άλλη ζωική
ύπαρξη. Υπήρχε ακόμη η πεποίθηση ότι η ψυχή αφήνει το σώμα την ώρα του
ύπνου, έχοντας πάρει τη μορφή ατμών οι οποίοι μπαίνουν και βγαίνουν από
τα ρουθούνια και το στόμα. Αργότερα, αναπτύχθηκε η ιδέα ότι μεταναστεύει
σε ένα βρέφος ή σε κάποιο μέλος του οικογενειακού περιβάλλοντος του
νεκρού, γεγονός που δικαιολογούσε την ομοιότητα μεταξύ των συγγενικών
προσώπων.
Στις περισσότερες παραδόσεις ο θάνατος δεν
αντιμετωπίζεται ως η τελική και απόλυτη εκμηδένιση, αλλά ως μέρος ενός
συνεχιζόμενου κύκλου. Ιδέες σχετικές με τη μετενσάρκωση συναντάμε στην
αρχαία θρησκεία των ιουδαίων, που οι ναοί τους ήταν πολυθεϊστικοί
(περίπου μέχρι την περίοδο ανάμεσα στον 8ο και 6ο αιώνα π.Χ.). επιπλέον,
την πεποίθηση της επαναφοράς της ψυχής στη γη είχαν αποδεχθεί οι
Εσσαίοι, οι φαρισαίοι και οι καραϊτες, ενώ αποτελούσε βασική συνισταμένη
της καμπαλιστικής θεολογίας του μεσαίωνα. Δεν είναι παράξενο που η ιδέα
του θανάτου και της αναγέννησης συνιστούσε αναπόσπαστο κομμάτι της
μόρφωσης των πρώτων πατέρων της εκκλησίας, αφού είναι γνωστό ότι οι
περισσότεροι επίσκοποι των πρώτων χριστιανικών χρόνων ανατράφηκαν σε
παγανιστικό περιβάλλον. Ωστόσο, βλέπουμε ότι, ενώ η πίστη στη
μετενσάρκωση στην ανατολή διατηρήθηκε ζωντανή, στη δύση αποδυναμώθηκε
μέχρι την εποχή του μεσαίωνα και της αναγέννησης.
Ο ΑΜΕΙΛΙΚΤΟΣ
ΝΟΜΟΣ ΤΟΥ ΚΑΡΜΑ
σε αντίθεση με τον χριστιανισμό, τον ισλαμισμό
και τον ιουδαϊσμό, που υποστηρίζουν ότι ο άνθρωπος ζει μόνο μια φορά, ο
ινδουισμός και ο βουδισμός θεωρούν την επίγεια ζωή ένα είδος "σχολείου",
στο οποίο επανέρχονται οι ψυχές μέχρι την πνευματική ωρίμανση και
τελειοποίησή τους. Η κλασική μορφή του δόγματος της μετενσάρκωσης
διαμορφώθηκε στην Ινδία, αλλά σίγουρα όχι νωρίτερα από τον 9ο αιώνα
π.Χ., τότε δηλαδή που συγκροτήθηκαν τα γραπτά του βράχμαν. Σχετίζεται
άμεσα με τις διδασκαλίες και τις πρακτικές του βουδισμού, του
ζαϊμανισμού, του ινδουισμού, του σιχισμού και του σουφισμού. Κατά τη
διάρκεια της εξάπλωσης του βουδισμού η ιδέα της μετενσάρκωσης
προσαρμόστηκε στον κινέζικο ταοϊσμό (όχι πριν τον 3ο αιώνα π.Χ.)
ολόκληρο
το θεωρητικό οικοδόμημα του ινδουισμού είναι θεμελιωμένο στην αρχή της
επιβίωσης της ψυχής και στην άποψη ότι η παρούσα ζωή δεν είναι τίποτε
άλλο παρά μια περίοδος προετοιμασίας για την επόμενη. Σύμφωνα με τη
σαμσάρα (η λέξη αποδίδει τις έννοιες τροχός της ζωής και μετανάστευση
της ψυχής κι εμφανίζεται πρώτη φορά στις ουπανισάδες, τα ινδικά ιερά
κείμενα), την ινδουιστική έννοια της μετενσάρκωσης και τον πανίσχυρο
συμπαντικό νόμο του κάρμα (από τη λέξη kri που σημαίνει κάνω), τα πάντα
προκαθορίζονται από τις πράξεις προηγούμενων ζωών. Έτσι, την ευθύνη για
την τιμωρία ή την επιβράβευση δεν την έχει κάποια υπερφυσική οντότητα,
αλλά ο ίδιος ο άνθρωπος, ανάλογα με τον τρόπο που ζει κι ενεργεί, σε
σχέση με τον ηθικό και κοσμικό νόμο του ντάρμα.
"πολλές είναι
οι περασμένες μου ζωές", λέει στη μπαγκαβάτ γκιτά ο κρισνά στον αρζούνα,
"καθώς και οι δικές σου ω αρζούνα. Εγώ τις γνωρίζω όλες, όμως εσύ δεν
τις γνωρίζεις, ω μάστιγα των εχθρών. Αν κι εγώ είμαι ο αγέννητος, αν κι
εγώ είμαι ο αδιάφθορος μέσα στην ίδια μου την ύπαρξη, αν κι εγώ είμαι ο
κύριος όλων των υπάρξεων, στηρίζομαι στην ίδια μου τη φύση και γεννιέμαι
μέσα στην ίδια μου τη μάγια, κάθε φορά που σβήνει το ντάρμα κι
ανέρχεται η αδικία, τότε εγώ γεννιέμαι. Για τη λύτρωση των καλών, για
την καταστροφή εκείνων που κάνουν το κακό, για να τοποθετήσω τη
δικαιοσύνη στο θρόνο, γεννιέμαι εγώ από περίοδο σε περίοδο".
Η
αντιιερατική μεταρρύθμιση του βούδα (περίπου το 550 π.χ.) απόσπασε από
τους βραχμανούς το αποκλειστικό δικαίωμα μεσολάβησης που απολάμβαναν επί
πολλά χρόνια σχετικά με την απελευθέρωση των ανθρώπων από τις συνέπειες
της εφαρμογής του καρμικού νόμου μέσα από τις αλλεπάλληλες
μετενσαρκώσεις. Ενώ από την άλλη η άποψη ότι μόνο μέσα από την προσωπική
αναγνώριση των αιτιών που προκαλούν τα πάθη μπορεί ο άνθρωπος να
λυτρωθεί από αυτά και να περάσει στη νιρβάνα
ΤΟ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ
ΠΕΠΡΩΜΕΝΟ ΤΗΣ ΔΥΣΗΣ
από τη στιγμή που η ανατολίτικη ιδέα της
μετενσάρκωσης έφτασε στην ευρώπη, η σημασία της άλλαξε. Κατά τη διάρκεια
του μεσαίωνα ήταν ένα δόγμα αποκλειστικά για τους μυημένους κάποιων
μυστικιστικών παραδόσεων, οι οποίες το υιοθέτησαν από το νεοπλατωνισμό.
Μόνο στο τέλος του 19ου αιώνα άρχισε να προωθείται η ιδέα της θεοσοφίας
και αργότερα της ανθρωποσοφίας. Το ισχυρό ιερατείο τους, μαζί με αυτό
πολλών γκουρού της ανατολής και ιδιαίτερα μέσα από τις προσπάθειες του
κινήματος της νέας εποχής, κατέστησε την κοινωνία, έτσι που έγινε ένα
από τα πιο γοητευτικά δόγματα όσον αφορά την εξήγηση της καταγωγής και
του νοήματος της ζωής.
Η ιδέα βέβαια της μετενσάρκωσης δεν
έγινε ποτέ δεκτή από τα επίσημα χριστιανικά ιερατεία, κι αυτό διότι
υπονομεύει τις βασικές του αρχές. Καταρχάς, καθιστά, την κυριαρχία του
θεού στη δημιουργία μάταιη, μετατρέποντάς τον απλό παρατηρητή της
ανθρώπινης τραγωδίας. Συγχρόνως, η πίστη στην ιδέα της μετενσάρκωσης
μπορεί να επηρεάσει τον τρόπο με τον οποίο ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται την
έννοια της ηθικής (το έγκλημα και η αμαρτία δεν θα είναι παρά τα χρέη
προηγούμενων ζωών που πρέπει να αποπληρώσει το θύμα, η δε κοινωνική
αδικία δεν θα πρέπει να τιμωρείται, από τη στιγμή που κάτι τέτοιο θα
πραγματοποιηθεί κατά τη διάρκεια της επόμενης ζωής).
Ωστόσο, ο
βασικός λόγος που η μετενσάρκωση έχει απορριφθεί από το χριστιανισμό
είναι το γεγονός ότι συνιστά απειλή για το θεμελιώδη ρόλο που
διαδραματίζει η θυσία του χριστού, στα πλαίσια της χριστιανικής θεωρίας.
Αν, δηλαδή, πρόκειται να πληρώσουμε εμείς οι ίδιοι για τις αμαρτίες μας
και να λυτρωθούμε χάρη στις δικές μας προσπάθειες κατά τη διάρκεια των
επόμενων ζωών μας, αποδίδεται σχετικά με τη σωτηρία του ανθρώπου. ΠαρΆ
όλα αυτά, η μοντέρνα εκδοχή της μετενσάρκωσης είναι ουσιαστικά
διαφορετική από αυτό που δήλωναν οι ανατολικές θρησκείες. Η νέα εποχή τη
θεωρεί μια αιώνια πορεία της ψυχής προς ανώτερα επίπεδα πνευματικής
ύπαρξης κι όχι ένα μαρτύριο από το οποίο ο άνθρωπος πρέπει να ξεφύγει με
κάθε τρόπο, καταργώντας την ατομικότητά του
Επηρεασμένοι από τη
γενικότερη χριστιανική άποψη, αλλά απορρίπτοντας κατηγορηματικά την
κλασική ιδεολογία της ανατολής, πολλοί σήμερα θεωρούν πως η οντότητα που
μετενσαρκώνεται είναι η ψυχή μας, η οποία διατηρεί της ιδιότητες τα ης
ατομικότητας από τη μια ζωή στην άλλη. Αυτός ο συμβιβασμός προφανώς
προέκυψε από την επιθυμία να προσαρμοστεί το δόγμα της μετενσάρκωσης στο
δυτικό τρόπο σκέψης. Η ιδέα ότι ουσιαστικά μετενσαρκώνεται κάτι
απρόσωπο είναι πολύ αφηρημένη για να γίνει εύκολα αποδεκτή από τη δυτικό
άνθρωπο, με αποτέλεσμα η δύση να χρειάζεται μια πιο ήπια εκδοχή αυτού
του δόγματος. Αν και αυτή η τάση αποδεικνύει τη λαχτάρα της ψυχής αρκετά
από την πνευματικότητα της ανατολής. Η αλήθεια είναι ότι δεν μπορούμε
να δεχτούμε ή να απορρίψουμε την ιδέα της μετενσάρκωσης – το πιθανότερο
είναι να μη μάθουμε ποτέ οι ίδιοι αν μετενσαρκωθήκαμε ή όχι. Αν η
υπόσχεση της αιώνιας ζωής είναι κυριολεκτική ή μεταφορική ή αν
πιστεύουμε στη μετενσάρκωση ή στην ανάσταση, αν ζούμε σαν η κάθε μας
σκέψη και πράξη να ζουν για πάντα, τότε έχουμε συναντήσει τη μεγαλύτερη
πρόκληση όλων των θρησκειών, αρχαίων και σημερινών.
ΧΡΕΗ ΓΙΑ
ΤΗΝ ΕΠΟΜΕΝΗ ΖΩΗ
γύρω στον 1ο αιώνα π.Χ. οι έλληνες και οι
ρωμαίοι μελετητές ανακάλυψαν με έκπληξη ότι οι δρυϊδες, η ιερατική τάξη
των κελτών, συμπεριλάμβαναν στο δόγμα τους τη μετενσάρκωση. Με τον καιρό
μάλιστα αποκαλύφθηκε το γεγονός ότι οι κέλτες πίστευαν τόσο έντονα στην
επαναφορά τους στη ζωή ώστε δανείζονταν χρήματα ή άλλα υλικά αγαθά με
τη δέσμευση να τα επιστρέψουν σε κάποια άλλη ζωή!
Ο διόρδος
σίκουλος παρατήρησε ότι οι δρυϊδες πίστευαν ότι οι "ψυχές των ανθρώπων
είναι αθάνατες και πως ύστερα από την πάροδο ορισμένων ετών ζουν μια
δεύτερη ζωή, κατά την οποία η ψυχή μπαίνει σε κάποιο άλλο σώμα". Από δε
το φιλόσοφο στράβωνα μαθαίνουμε ότι υποστήριζαν πως "οι ψυχές των
ανθρώπων όπως και το σύμπαν είναι άφθαρτες". Για τους δρυϊδες υπήρχαν
τρεις κόσμοι: α) ένας κόσμος της ευτυχίας που βρίσκεται πάνω, β) ένας
άλλος θλίψης από κάτω και γ) αυτός στον οποίο ζούμε, όπου επικρατεί τόσο
απόλυτη ισορροπία του καλού και του κακού ώστε ο άνθρωπος έχει άμεσα τη
δυνατότητα να επιλέξει ανάμεσα στα δυο. Κι ανάλογα με την επιλογή του η
ψυχή του μετά το θάνατο στέλνεται σε έναν από τους δυο άλλους κόσμους,
προκειμένου να εξαγνιστεί και να επιστρέψει σε μιαν άλλη ζωή.
Η
ΜΕΤΕΝΣΑΡΚΩΣΗ ΚΑΙ ΟΙ ΑΣΤΡΙΚΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ
σύμφωνα με τον ηρόδοτο, η
πανάρχαια διδασκαλία της επαναφοράς της ψυχής γεννήθηκε στην αίγυπτο:
"αιγύπτιοι εισί οι ειπόντες, ως ανθρώπου ψυχή αθάνατος εστί, του σώματος
δεν καταφθίνοντος ες άλλο ζώον αιεί γιμόμενον εσδύεται". Η αιγυπτιακή
βίβλος των νεκρών περιγράφει το ταξίδι της ψυχής στον επόμενο κόσμο
χωρίς αυτή να ξανά επιστρέψει στη γη. Όπως είναι γνωστό, οι αρχαίοι
αιγύπτιοι ταρίχευσαν τους νεκρούς, ώστε να διατηρηθεί το σώμα, για να
συντροφεύει την ψυχή στον άλλο κόσμο, γεγονός που αποδεικνύει ότι μάλλον
πίστευαν περισσότερο στη νεκρανάσταση παρά στη μετενσάρκωση.
Μια
πολύ ενδιαφέρουσα άποψη σχετικά με το θέμα της μετενσάρκωσης στην
αρχαία Αίγυπτο είχε ο γαλλοϊσπανικής καταγωγής αποκρυφιστής Gerard που
έγινε διάσημος με το ψευδώνυμο papus. Αναφέρει, λοιπόν, ότι οι αιγύπτιοι
υποστήριζαν πως κατά τη διάρκεια της ζωής το πνεύμα κατευθύνει τις
ενέργειες του σώματος με τη βοήθεια δυνάμεων που εκπέμπονται από την
περιοχή του ουρανού, όπου βρίσκεται ο πολικός αστέρας. (έτσι
δικαιολογείται το γεγονός ότι η είσοδος των πυραμίδων είναι στραμμένη
προς τον πολικό αστέρα).
Μετά το φυσικό θάνατο, οι αιγύπτιοι ως
ικανοί χειριστές των αστρικών δυνάμεων εμπόδιζαν το διασκορπισμό των
σωματικών κυττάρων, αλατίζοντας κι αρωματίζοντας το σώμα επί τρεις
μήνες, συγκρατώντας με τον τρόπο αυτόν την αστρική δύναμη που θα
προκαλούσε τη διαδικασία της αποσύνθεσης. Προχωρούσαν όμως και παραπέρα:
εκτελώντας μια πολύπλοκη τελετουργία, επικαλούνταν τις αστρικές
δυνάμεις που περιστρέφονται γύρω από τον πολικό αστέρα, για να τις
κατευθύνουν στη συνέχεια στο ομοίωμα της μούμιας. Ο papus υποστηρίζει
ότι οι αιγύπτιοι είχαν δημιουργήσει με τον τρόπο αυτόν υπόγειες πόλεις,
με αποτέλεσμα να μπορούν να δρουν στο αστρικό πεδίο της γης,
"σταθεροποιώντας για μεγάλο χρονικό διάστημα τον πόλο του πολιτισμού στη
χώρα τους κι εν συνεχεία καθυστερώντας τη μετενσάρκωση των ανθρώπων,
πολεμώντας έτσι μέσω της επιστήμης με τις δυνάμεις της ειμαρμένης".
