Ενώ οι πιο ορθόδοξοι Σουνίτες Μουσουλμάνοι και οι
περισσότεροι από τους Σούφι μυστικιστές απέρριπταν τη διδασκαλία της
μετενσάρκωσης και τη μετεμψύχωση, η αποδοχή αυτών των ιδεών ήταν πολύ
μεγαλύτερη ανάμεσα στους Σιίτες της Περσίας και σε παρακλάδια του
Μουσουλμανισμού που θεωρούνταν αιρέσεις από τους ορθόδοξους.
Το δόγμα αυτό απαντάται υπό δύο μορφές. Σύμφωνα με
την πρώτη, η ψυχή διέρχεται μια σειρά ζωών επαναγεννώμενη κάθε φορά σε
ένα διαφορετικό σώμα. Σύμφωνα με τη δεύτερη, το Θείο Πνεύμα, υπό μία
ιδιαίτερη έννοια, μετενσαρκώνεται κατά καιρούς σε ανθρώπινο σώμα – αυτό
πιστεύουν οι Ιμαμίτες. Στο Ιράκ και στην Περσία η Μουσουλμανική σκέψη
επηρεάστηκε από τις θεωρίες των Νέο-Πυθαγόρειων και των Γνωστικών,
πιθανώς δε και από τον Βουδισμό.
Ο κλάδος των Μουταζιλιτών, μερικοί από τους οποίους
αποδέχονταν τη διδασκαλία, απέδιδε την προέλευσή του στον Πέρση Wasil b.
Ma Al Ghazzal (περί το 748 μ.Χ.), μαθητή του θεολόγου και ασκητή Χασάν
από την Μπάσρα, που οι Σούφι θεωρούσαν ότι ανήκε στις τάξεις τους.
Δίδασκαν το δόγμα της Ενότητας και της Δικαιοσύνης του Θεού και συνεπώς
θεωρούσαν ότι ο άνθρωπος έχει ελεύθερη βούληση και ότι είναι, από ηθική
άποψη, υπεύθυνος για τις καλές ή κακές του πράξεις. Η πίστη τους στη
μετενσάρκωση ήταν λογική συνέπεια της πίστης τους στη Θεία Δικαιοσύνη
που απαιτούσε ακριβοδίκαιη ανταπόδοση για πεπραγμένες αμαρτίες, αλλά
προϋπέθετε και έναν τρόπο μέσω του οποίου ο άνθρωπος μπορεί να πετύχει
τη σωτηρία του. Πίστευαν ότι όσοι είχαν αμαρτήσει θα μπορούσαν να
εξαγνισθούν μέσα από διαδοχικές ζωές και, υπακούοντας στον Θείο Νόμο,
να απελευθερωθούν από την αναγκαιότητα της επαναγέννησης και να
καταστούν ικανοί να εισέλθουν στον Παράδεισο.
Η διδασκαλία έγινε επίσης αποδεκτή από πολλούς
Σιίτες που πιστεύουν στην πνευματική διαδοχή των Ιμάμηδων, των
θρησκευτικών ηγετών τους, και δεν μπορούσαν να δεχτούν την ιδέα ότι ο
Ιμάμης θα επιλέγεται από τους ανθρώπους, κάτι που αποτελούσε πρακτική
των Αράβων. Οι Πέρσες παρέμειναν πιστοί στους Ελέω Θεού Βασιλείς της
Δυναστείας των Σασσανιδών, πράγμα που ενδεχομένως επηρέασε τη στάση
τους ως προς τον θεσμό του Ιμάμη. Θεωρούσαν ότι ο Ιμάμης ήταν η γήινη
ενσάρκωση του Θείου Πνεύματος και ότι το Πνεύμα μεταβιβαζόταν ατόφιο
από τον ένα Ιμάμη στον άλλο. Συγχρόνως πίστευαν και στην ύπαρξη ενός
Mandi, Sahib-i-Zaman (Άρχοντα του Χρόνου) που θα επανεμφανιζόταν όταν
θα έφτανε η ώρα της εκδήλωσής του. Ο τελευταίος Ιμάμης που είχε γίνει
αποδεκτός από τους Σιίτες εξαφανίστηκε τον ένατο αιώνα. Οι πιστοί σε
αυτόν θεωρούσαν ότι, μολονότι ο Ιμάμης αποσύρθηκε για ένα χρονικό
διάστημα, θα επέστρεφε για να καταλύσει τις δυνάμεις του κακού και για
να εισαγάγει τον Χρυσούν Αιώνα της δικαιοσύνης και της αλήθειας. Η ιδέα
ότι ο τελευταίος των Ιμάμηδων θα μετενσαρκωθεί σαν Mandi ή Μεσσίας είναι
ακόμα ευρέως διαδεδομένη.
Αρκετοί Σιϊτικοί κλάδοι, όπως οι Ισμαηλίτες, οι
Καρμάτες και οι Νουσαϊρήδες, πίστευαν επίσης ότι οι κοινοί άνθρωποι θα
μετενσαρκώνονταν μέχρις ότου μάθουν να αναγνωρίζουν τον Ιμάμη και
μέχρις ότου αποκτήσουν τη γνώση του να κατανικούν το κακό εντός τους,
απελευθερωνόμενοι έτσι από την ανάγκη της επαναγέννησης. Οι Νουσαϊρήδες
διαιρούσαν τον χρόνο σε επτά κύκλους, καθένας από τους οποίους είχε τις
δικές του εκδηλώσεις Θεότητας. Επίσης, δίδασκαν ότι από τον Θεό, το Φως
του Φωτός, απέρρεε ένα φως, το nur- Muhammad, που διασπάρθηκε σε
φωτεινά σωματίδια, τα αστέρια, αλλά ότι αυτά, τιμωρούμενα για την
αλαζονεία τους, υποβιβάστηκαν σε ψυχές που φυλακίστηκαν σε ανθρώπινα
σώματα. Η ψυχή έχοντας περάσει από διαφόρους κύκλους μετεμψύχωσης θα
μπορούσε να ανυψωθεί και πάλι στην προηγούμενη σφαίρα της, εάν όσο
βρισκόταν στη γη, αναγνώριζε τις Θείες ενσαρκώσεις και αποδεχόταν τη
διδασκαλία τους. Στην αντίθετη περίπτωση, έπρεπε να εξακολουθήσει να
υπόκειται σε επαναγεννήσεις ίσως σαν Χριστιανός ή σαν Μουσουλμάνος
μέχρις ότου ολοκληρωθεί η εξιλέωση της. Αυτή η αίρεση υπάρχει ακόμα στη
Δυτική Ασία.
Οι Δρούζοι, που πήραν το όνομά τους από τον Πέρση
μυστικιστή Χάμζα Αλ Δουρούζ, διδάσκαλο απόκρυφης γνώσης, εμφανίστηκαν
στο προσκήνιο κατά τον 11o αιώνα αλλά υπάρχουν ακόμα σε σημαντικούς
αριθμούς ακολουθώντας μια εσωτερική θρησκεία που εμπεριέχει και την
πίστη στη μετενσάρκωση. Διδάσκουν ότι Ένας είναι ο Θεός, Άφατος, χωρίς
πάθη, η φύση Του είναι ακατανόητη από τους ανθρώπους, που όμως
εκδηλώνεται σε αυτούς μέσω διαδοχικών ενσαρκώσεων. Ο υλικός, πολύμορφος
κόσμος είναι απορροή του Θείου Πνεύματος, ένας αντικατοπτρισμός του. Οι
Δρούζοι πρεσβεύουν ότι ο αριθμός των ανθρώπινων όντων είναι
καθορισμένος, ούτε αυξάνεται ούτε μειώνεται και ότι οι ψυχές συνεχώς
επανέρχονται σε νέες ενσαρκώσεις. Οι ψυχές εκείνων στους οποίους το
καλό υπερτερεί του κακού, περνούν μετά τον θάνατο του σώματος σε νέες
ενσαρκώσεις, διαρκώς τελειότερες, μέχρις ότου φτάσουν στην κατάσταση
της αγνότητας που θα τους κάνει να απορροφηθούν και πάλι στο Ένα, αλλά
όσοι επιτρέπουν στο κακό να κυριαρχήσει, εκπίπτουν ακόμα χαμηλότερα έως
και σε επίπεδα υπανθρώπων. Οι Δρούζοι πιστεύουν στην ελεύθερη βούληση
των ανθρώπων, επομένως η σωτηρία τους εξαρτάται από τη δική τους
προσπάθεια που επικουρείται από τη Θεία φώτιση μέσω του Ιμάμη.
Σε μερικούς Πέρσες ποιητές, συναντάμε την πίστη
στην εξέλιξη που περιλαμβάνει όχι μόνο την εξέλιξη του ανθρώπινου όντος
αλλά και την πνευματική εξέλιξη της ψυχής και πιθανώς πίστη στη
διδασκαλία της μετενσάρκωσης. Ο ποιητής Αμπντάλα Ανσαρί (1005 – 1085 μ.
Χ. ) για τον οποίον λέγεται ότι γεννήθηκε Γνωστικός και δεν χρειαζόταν
να αναζητήσει τη γνώση και να την ανακαλύψει εξαρχής, γράφει για το
πώς ήρθε στον φαινομενικό κόσμο από τη σφαίρα του μη εκδηλωμένου, πώς
περνώντας από τα διάφορα στάδια άψυχων οργανισμών ήρθε στη ζωή και
έκτοτε,
Αφήνοντας πίσω τα θηρία, υψώθηκα και πάλι:
Μέσα
στο κρυστάλλινο όστρακο της ανθρώπινης ψυχής
Η σταγόνα του εαυτού
έγινε πολύτιμο μαργαριτάρι.
Επιζητώντας να λατρέψει και αυτός το Θεό σαν τους
άλλους, δεν μπόρεσε να βρει ικανοποίηση:
Τότε πήρα τον δρόμο που οδηγεί σ’ Αυτόν
Κι έτσι
έγινα σκλάβος μπρος στην Πύλη του.
Δεν ήμουνα πια χωριστός απ’ Αυτόν
Από Αυτόν προήλθα, σε Αυτόν είχα ξαναγυρίσει.
Στους στίχους αυτούς υπάρχει πίστη στη συνέχιση του
ίδιου Εγώ μέσα από διαφορετικές υπάρξεις, πάντα σε ανοδική πορεία
μέχρις ότου επιτευχθεί η επανένωση με την Πηγή του.
Έχει λεχθεί για τον Ομάρ Καγιάμ, τον Πέρση
μαθηματικό και αστρονόμο που έζησε κατά τον 11o αιώνα και που είναι
φημισμένος για τα τετράστιχά του, ότι πίστευε στη μετενσάρκωση και ότι,
έχοντας διατελέσει μαθητής του Ιμπν Σίνα (Αβικέννα) που επίσης
αποδεχόταν τη διδασκαλία, ενδεχομένως να την είχε αντλήσει από αυτόν.
Σημαντικό μέρος της διδασκαλίας που περιέχεται στους
στίχους του συμφωνεί με αυτή την άποψη. Η ψυχή, δίδασκε, είναι στην
ουσία της Θεία, δημιουργημένη σε αγνότητα και όσο διάστημα βρίσκεται
μέσα στο σώμα, δεν είναι παρά ένας αιχμάλωτος που πρέπει να βρει τρόπο
να αποτινάξει τα δεσμά του και να ξανακερδίσει την πρότερη ελευθερία
του.
Ω, ψυχή! Όταν γίνεις καθαρή από τις γήινες κηλίδες
Σαν ελεύθερο πνεύμα, θα πετάξεις στον ουρανό
Την κατοικία σου,
κατοικία των Εμπειρικών! Ντροπή σε σένα
Που σ’ αυτό το χωμάτινο
σπίτι μένεις.
(-από αγγλική μετάφραση του Τζ. Μ. Ρόουντγουελ)
Απαρνούμενη τον κόσμο αυτό και τη ματαιότητά του, η
ψυχή μπορεί να απελευθερωθεί από την σκλαβιά των αισθήσεων και του
εαυτού, αλλά μέρος αυτής της πειθαρχίας αποτελεί η προσφορά προς τους
άλλους: η αιώνια ευτυχία δεν θα κερδηθεί από κάποιον που λησμονεί την
ευτυχία των άλλων:
Ό,τι κι αν κάνεις, ποτέ μη πικράνεις τον αδερφό σου
Ούτε και να ταράζεις τη γαλήνη του με φλόγες οργής.
Θέλεις να
γευτείς την αιώνια ευδαιμονία;
Στενοχώρα τη δικιά σου την καρδιά,
αλλά ποτέ, μια άλλη.
(από αγγλική μετάφραση του Ε. Χ. Γουίνφιλντ)
Όταν ο κατώτερος εαυτός έχει τελείως εκμηδενισθεί,
τότε ο μυστικιστής μπορεί να προχωρήσει στη ζωή με το Θεό:
Όσο πιο πολύ πεθαίνω για τον εαυτό μου, τόσο πιο
πολύ ζω
Όσο πιο πολύ ταπεινώνομαι, τόσο πιο ψηλά ανεβαίνω.
Και στο τέλος μπορεί να πει ο μυστικιστής:
Η ύπαρξή μου Σου ανήκει κι Εσύ δικός μου είσαι
Δικός Σου κι εγώ, αφού χάνομαι μέσα σε Σένα.
(-από αγγλική μετάφραση του Ε. Χ. Γουίνφιλντ)
Ο μεγάλος Πέρσης μυστικιστής Σιχάμπ Αν Ντιν
Σουχραουαρντί (περί το 1191 μ.Χ.), που θανατώθηκε για την προσήλωσή του
στον Σουφισμό, αποδεχόταν τη διδασκαλία της μετενσάρκωσης για όσους
δεν είχαν κάνει αρκετή πρόοδο με απώτερο στόχο την πνευματική τελείωση.
Πρέσβευε ότι όλες οι ψυχές ταξιδεύουν προς τον Θεό και πως όταν, μέσα
από προσπάθεια και αυτοπειθαρχία, τελειωθούν θα βρουν γαλήνη σε Αυτόν.
Υπάρχουν σημεία στα κείμενα του μυστικιστή ποιητή
Φαρίντ Αλ Ντιν Ατάρ (περί το 1229 μ.Χ.) που δείχνουν ότι πίστευε στη
διδασκαλία της μετενσάρκωσης, ιδιαίτερα στο κείμενό του «Μαντίκ
αλ-ταγίρ» («Διάλογος των πουλιών). Σε αυτό συμβολίζει την άνοδο της
ψυχής με το ταξίδι που κάνει ένα σμήνος πουλιών για να βρει τον Βασιλιά
του, όπου, κατά τη διάρκεια του ταξιδιού, πρέπει να περάσουν από τις
Επτά Κοιλάδες της Αναζήτησης, της Αγάπης, της Γνώσης, της
Αποδέσμευσης, της Ενοποίησης, του Κυκεώνα και της Εκμηδένισης
υπομένοντας κακοτυχίες, στερήσεις, συμφορές μέχρι να φτάσουν στο σκοπό
τους. Εξαγνισμένα και απελευθερωμένα από όλα τα γήινα στοιχεία,
λαμβάνουν φώτιση από τον Αιώνιο Ήλιο και οι ψυχές τους μετατρέπονται σε
φως. Το ότι ο στόχος αυτός επιτυγχάνεται μετά από πολλές υπάρξεις
υποδηλώνεται στο ακόλουθο απόσπασμα:
Όταν εκατό χιλιάδες χρόνια πέρα από τον χρόνο, πριν ή
μετά, είχαν περάσει, τότε
αυτά τα θνητά πουλιά παραδόθηκαν με χαρά
στην πλήρη διάλυση … και, μετά
τη διάλυση, κατάκτησαν την
αθανασία… Όσο βρίσκεσαι σε ύπαρξη ή μη –
ύπαρξη πώς μπορείς να
μπεις σε αυτόν τον τόπο; Όταν όμως δεν εμποδίζεσαι πια
από την
ύπαρξη ή τη μη – ύπαρξη, τότε βλέπεις τί έγινε στην αρχή και στο τέλος
κι
όταν γνωρίσεις το τέλος, δες πόσα κέρδισες! Ένας σπόρος ζωής
τρέφεται για να
γίνει ευφυές και ενεργό ον…. παίρνει γνώση από την
ίδια του την ύπαρξη. Τότε
έρχεται ο θάνατος για να τα σβήσει όλα….
Ο άνθρωπος έγινε πάλι σκόνη του
δρόμου και διαλύθηκε για άλλη μια
φορά. Όμως, μέσα στη διάλυσή του
έμαθε εκατοντάδες μυστήρια που δεν
τα ήξερε μέχρι τώρα. Τότε του δόθηκε
απόλυτη αθανασία και
δοξάστηκε.
Ο Ατάρ διηγείται, επίσης, την ιστορία του Φοίνικα
που είναι μια αλληγορία για τη μετενσάρκωση. Διηγείται πώς ζει χίλια
χρόνια και όταν φτάνει η ώρα του θανάτου του, ετοιμάζει την πυρά,
ανεβαίνει, στέκεται πάνω, ανάβει ο ίδιος τη φωτιά και παραδίδεται στις
φλόγες.
Σε λίγο και τα δυο μαζί, η πυρά και το πουλί,
γίνονται μια λαμπερή κατακόκκινη
φλεγόμενη μάζα. Όταν δεν υπάρχουν
παρά οι στάχτες του και μόνο μια σπίθα μένει
ακόμα, τότε, μέσα από
τις στάχτες, ένας νέος Φοίνικας ξαναγεννιέται.
Έτσι, αν και ένα σώμα χάνεται, η σπίθα που είναι η
αθάνατη ψυχή, παραμένει και, μπαίνοντας σε ένα νέο σώμα, ξαναζεί.
Η ιδέα της εξέλιξης του εαυτού μέσα από διαδοχικές
υπάρξεις βρίσκεται στην ποίηση του μεγάλου Σούφι Τζαλάλ Αλ Ντιν Ρανγκ
(1207 – 1273 μ. Χ.), που διδάσκει ότι κάθε ορατή μορφή έχει το αρχέτυπό
της στον αόρατο κόσμο και ότι παρόλο που η μορφή χάνεται, το αρχέτυπο
παραμένει. Αυτό που φαίνεται πως χάνεται είναι αθάνατο: το ποτάμι που
φαίνεται να ενώνεται με τη θάλασσα προέρχεται από μια πηγή που ποτέ δεν
στερεύει. Η αιώνια αυτή πηγή είναι η Παγκόσμια Ψυχή, από όπου ό,τι έχει
δημιουργηθεί εμφανίζεται σαν ποτάμι που κυλά και θα κυλά πάντα. Από
τότε που η ψυχή μπήκε σε αυτόν τον υλικό κόσμο, της δόθηκε η ευκαιρία να
βρει οδό διαφυγής. Πρώτα πέρασε από την κατάσταση του άψυχου, ύστερα
προχώρησε στην κατάσταση του έμψυχου και κατόπιν απόκτησε γνώση, λογική
και πίστη. Από την ανθρώπινη διάσταση μπορεί να ανυψωθεί και πάλι μέχρι
να προσλάβει την αναμάρτητη φύση των αγγέλων. Τότε επί τέλους είναι σε
θέση να αποτινάξει τα δεσμά της επίγειας ζωής που βρίσκονται στο υλικό
σώμα και να περάσει στη Θεία ζωή, να γίνει η σταγόνα που ενώνεται με
τη θάλασσα, το μέρος που γίνεται ένα με το Όλο. (Ντιβάν Σαμζ-ι-Ταμπριζ,
Αρ. XII)
Η ίδια η ιδέα της διάρκειας του Εγώ μέσα από
αναρίθμητες επαναγεννήσεις βρίσκεται και στο σπουδαίο Μαθναβί του:
Γιατί να φοβηθώ; Πότε έγινα κάτι λιγότερο
πεθαίνοντας;
Κι όμως, πάλι θα πεθάνω σαν άνθρωπος, για να υψωθώ
Με τους ευλογημένους αγγέλους: αλλά και τότε
Πρέπει να προχωρήσω:
όλα χάνονται, ναι, εκτός από τον Θεό.
Όταν θυσιάσω την αγγελική
ψυχή μου,
Θα γίνω αυτό που ποτέ δεν συνέλαβε ανθρώπου νους.
Ω,
ας μην υπάρξω! Γιατί η Μη –Ύπαρξη
Φωνάζει σε τόνο μουσικό: «Σ΄
Αυτόν θα γυρίσουμε ξανά»
«ΜΑΘΝΑΒΙ, Βιβλίο ΙΙΙ», ΙΣ. 3901 F. F.
(από αγγλική μετάφραση του Π. Α. Νίκολσον)
Φαίνεται, πάντως, ότι και οι σύγχρονοι πιστοί του
Ζωροαστρισμού πρεσβεύουν αυτή τη διδασκαλία πιστεύοντας ότι αν μετά τον
θάνατο οι καλές πράξεις του ανθρώπου υπερτερούν των κακών, τότε
γίνεται αμέσως δεκτός στον Παράδεισο, που τον αντιλαμβάνονται σαν
πνευματική έννοια, σύμβολο μιας κατάστασης και όχι σαν τοποθεσία. Αν,
όμως, οι κακές πράξεις του ανθρώπου υπερτερούν των καλών, πρέπει, για
μια ακόμα δοκιμαστική περίοδο, κατ’ ανάγκη, να ξαναγεννηθεί σε αυτόν
τον κόσμο που αντιπροσωπεύει την Κόλαση, που και αυτή την
αντιλαμβάνονται σαν κατάσταση και όχι σαν τοποθεσία.
Η διδασκαλία της μετενσάρκωσης είναι αποδεκτή από
τους Baha’is της σύγχρονης Περσίας που διαδέχτηκαν τους Babis, αρχικά
Σιϊτική αίρεση, οι οποίοι διδάσκουν ότι ο Θεός είναι Αγνή Ουσία, Πηγή
όλων των πραγμάτων τα οποία δεν είναι παρά αντανακλάσεις της δόξας Του.
Το σύμπαν υπάρχει για να εξατομικεύει τη Μία Αιώνια Ουσία.
Οι μορφές ή τα σώματα χάνονται, η ανανέωση, όμως,
ακολουθεί τη διάλυση: η μετενσάρκωση είναι το μέσο δια του οποίου το
πνεύμα μπορεί να εξελίσσεται και να τελειούται μέσα από διαδοχικές
διασυνδέσεις με σώματα. Οι σκέψεις και τα χαρακτηριστικά του ατόμου δεν
διασκορπίζονται μετά τον θάνατο, αλλά τείνουν να επανεμφανίζονται
αλληλοσυνδυαζόμενα, ευκαιρίας δοθείσης, σε ένα άλλο ανθρώπινο ον. Οι
Baha’is, εντούτοις, δεν πιστεύουν ότι υπάρχει συνέχεια στην
αυτοσυνειδητότητα από τη μία ζωή στην άλλη, πρεσβεύουν ότι τα
αποτελέσματα κάθε μεμονωμένης ατομικής εμπειρίας ζωής εμπλουτίζουν
γενικά την ανθρωπότητα.
Κάθε ανθρώπινη ψυχή, πιστεύουν, είναι μια ακτίνα
Θείας Αγάπης και, όπως ακριβώς πολλές φωτεινές πηγές μπορούν να
ανάψουν από έναν σπινθήρα, έτσι και τα πνεύματα αναρίθμητων ανθρώπων
μπορούν να φωτιστούν από το Ένα Παγκόσμιο Πνεύμα. Η ζωή σε αυτόν τον
κόσμο είναι φυλακή της ψυχής, ένας τόπος όλο κακουχίες, βάσανα,
συμφορές. Όμως, η ψυχή πρέπει να προσβλέπει στην αληθινή κατοικία της
που βρίσκεται στον αόρατο κόσμο και να αγωνίζεται για να φτάσει εκεί.
Όπως η ύλη έχει εξελιχθεί από την κατώτατη στην ανώτατη μορφή, που
είναι το ανθρώπινο σώμα, έτσι και το πνεύμα πρέπει να προχωρήσει στην
τελείωσή του, οπότε η άγνοια και το σκότος θα μεταλλαχτούν σε Θεία
Φώτιση. Ο άνθρωπος ελέγχει το πεπρωμένο του αλλά οι περισσότεροι
άνθρωποι τυφλώνονται από την άγνοια και την ιδιοτέλεια και ακριβώς για
να τους αφυπνίσει έτσι ώστε να προσπαθούν και να πειθαρχούν, ο Θεός
έχει στείλει κατά καιρούς Απεσταλμένους και Δασκάλους που έφτασαν στην
πνευματική τελείωση και καθρεφτίζουν γνήσια το Θείο. Η Αγάπη είναι το
φως που οδηγεί τον άνθρωπο μέσα στο σκοτάδι και το μέσο εξέλιξης για
τους φωτισμένους. Αγάπη προς το Θεό και τους συνανθρώπους. «Εσείς
είσαστε όλοι φρούτα ενός δέντρου» είπε ο Bahaullah «και φύλλα
ενός κλαδιού». Επομένως, οι άνθρωποι πρέπει να ζουν συμπάσχοντας,
αγαπώντας και συντροφεύοντας ο ένας τον άλλο.
Οι πράξεις, η μία μετά την άλλη, χτίζουν τον
χαρακτήρα προς το καλό ή προς το κακό, επομένως οι άνθρωποι είναι οι
ρυθμιστές της ίδιας τους της μοίρας. Η έννοια της σωτηρίας είναι η
συνειδητοποίηση του Θεού σε αυτή τη ζωή: τότε η ψυχή αποκτά αυτογνωσία
και γνωρίζει ότι είναι ένα με την Άπειρη και Αιώνια Ουσία. Όμως, όσων η
αναζήτηση δεν έχει πετύχει τον σκοπό της ή όσοι δεν είχαν την ευκαιρία
να ακούσουν τη διδασκαλία του Απεσταλμένου του Θεού μετενσαρκώνονται
για να μπορέσουν να συνεχίσουν την αναζήτησή τους μέχρις ότου, τελικά,
με τη Θεία χάρη, φωτιστούν και μάθουν ότι είναι ένα με την Απόλυτη
Πραγματικότητα.
